Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a ayak basmasıyla başlayan ve mebusların Ankara’ya davet edilmesiyle devam eden el yazısıyla kaleme aldığı hatıra ve notları, Kurtuluş Savaşı’nın hazırlık sürecine ilişkin önemli detayları gün yüzüne çıkarıyor.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyetin 100. yılında 10 Kasım dolayısıyla Mustafa Kemal Atatürk’ün Osmanlı Türkçesi ile yazılmış el yazısı not ve hatıralarını paylaştı.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanı Uğur Ünal, “Biliyorsunuz ki birçok devlet adamı tarihi kayda, tarihi olayları not etmeye son derece önem verir ki bunların başında da Mustafa Kemal Atatürk gelir. Çünkü Atatürk birçok olayı yaşamıştır. Askeri, siyasi hatıratı vardır. Ve bütün bunları kaleme alırken son derece titiz davranmıştır” dedi.
Atatürk’ün Samsun’a çıkışına ilişkin hatırasını okuyan Ünal, “Özellikle şunu belirtebilirim ki notların arasında 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışından itibaren Büyük Millet Meclisi’nin açılışına kadar geçen süreci kapsayan notlar çok dikkatimizi çekiyor. Bu notlar arasında kongreler, Milli Mücadele, organizasyonlar, çeşitli Müdafaa-i Hukuk cemiyetlerinin oluşumu buna ait birçok kaydı görürsünüz” değerlendirmesini yaptı.
Mustafa Kemal Paşa, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışını anlatan “Umum ordu ile temas ve bu vasıta ile temin-i teşkilat” başlığıyla kaleme aldığı hatırasında, şu ifadelere yer veriyor:
“Samsun’a çıktığım 19 Mayıs 1335 tarihinden itibaren bütün memlekette mevcut milli teşekküllerle temasa gelmeye ve her yerde teşkilatın takviye ve tevsi’ine başladım. Bu hususta evvela tekmil orduları (kendi kumandama dahil olan ve olmayan) tenvir ve milli maksat ve teşkilat için tahrik ettim. Bu babda 13. Kolordu, 15. Kolordu, 20. Kolordu, 3. Kolordu ve ordu iki müfettişliği ve bu müfettişliğin Konya’da bulunan 12. Kolordu ve Bursa’da bulunan 14. Kolordu ve hasbelicab doğrudan doğruya bazı fırka kumandanlarıyla uzun uzadıya muhaberat cereyan etti.”
Yine notlarda Atatürk’ün Samsun’a çıkışından sonraki süreçte Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin teşkili, teşkilatlanma konusunda yapılan çalışmaları, kongrelere davetleri, kongrelerin toplanması, sunulan raporlar ve görüşleri yer alıyor. Bu notlardan birinde Mustafa Kemal Paşa’nın şu cümleleri dikkati çekiyor:
“Samsun, Amasya, Tokat, Sivas ve havalisi, Karahisar-ı Şarki’de Samsun’a muvasalat ettiğim günden itibaren muhtelif vesait, tedabir ve tertibat ile teşkilata başlanmış ve muvaffakiyetle temadi ettirilmiştir. Karargahıma bazı arkadaşları da bizzat bu hususta fiilen tavzif etmiştim. Samsun’da nokta-i nazarımıza hadim olacağı zehabında bulunduğumuz için tedbir-i mahsusla getirttiğim Hamid Bey bulunuyordu. Erzurum Valisi Münir Bey de azlolunmuştu. Erzurum’dan ayrılmamasını yazdım. Amasya 21 Haziran 1335 Erzurum havalisinde teşkilat takviye ediliyordu. (ihtilafbaşı) Erzincan havalisinde yapıldı. Amasya’dan 17 Haziran 1335’te Bitlis vilayetine teşkilat ve teşebbüsat için yazdım, muvafık cevap aldım.”
Mustafa Kemal Paşa teşkilatlanma konusunda illere gönderdiği yazılara ilişkin olarak, “3 Eylül’de henüz teşkilat yapılamamış olduğundan teessürümü Diyarbakır’a bildirdim.” notu teşkilatlanma konusuna verdiği öneme dikkati çekiyor. Notlarda ayrıca Ali Galip Bey ile ilgili yazılar da dikkati çekiyor. Mustafa Kemal Paşa, Ali Galip’in firarı ve firar sonrasında özellikle Elazığ ve Malatya’da yaşananlara ilişkin detaylar bulunuyor.
Mustafa Kemal Paşa’nın, Anadolu’da asayişi sağlamak için düzenli notlar aldığı da görülüyor. Mustafa Kemal Paşa, notlarında Anadolu’daki asayiş durumunu şöyle aktarıyor:
“Hars meselesi yalancı peygamber Bayburt civarında. Asayişsizlik hemen her tarafta baş gösterdi. Malatya’da (hapishane meselesi), Bilecik civarında Çerkez ve Arnavut çeteler Bursa’da. Sivas vilayetinde Aziziye’de çeteler. Konya vilayetinde Konya şimalinde Zıvarık köyü civarında. Mardin-Urfa cihetlerinde-Maraş’ta Kayseri’de. Ankara vilayetinde Keskin’de…”
Mustafa Kemal Paşa, Meclis’in kurulması öncesindeki çalışmalara ilişkin bir hatırasında da şu ifadelere yer veriyor:
“Mebusan intihabatı bilcümle makamat ve teşkilat ile sistematik muhabereler ve teşebbüslerle tarafımızdan temin olunmuştur. Her mebusun şahısları üzerinde mümkün olduğu kadar uğraşılmıştır. Bu husustaki muhaberat müteaddid ve mühim dosyalar doldurmaktadır. Bu teşebbüsatımız alenen tevdi bulan beyanatımıza mutabık olarak milletin arzusunu tazyike hiçbir vakit matuf olmamıştır.”
Atatürk, notlarında, 17 ve 29 Aralık 1919’da mebusların Ankara’ya davet edildiği, 30 Aralık 1919’da Ankara’ya gelmelerine Hüseyin Kazım Bey ve bazılarının muhalefet ettiği ve 4 Ocak 1920’de Ankara’ya gelen mebuslarla müzakere edildiği bilgisini de aktarıyor.
Belgeler içinde ayrıca Amasya görüşmelerinin yapılması, tayinler, talimatlar, tedbirler gibi onlarca konuda tutulan notlar yer alıyor. (AA)
