Fransızların av köşkü ile tren garı projelerini karıştırması sonucu Mısır yerine Dalaman’a yapılan ve “dünyanın tren geçmeyen tek istasyonu” olarak bilinen tarihi bina Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) idari binası olarak ayakta duruyor.
Osmanlı döneminde, Mısır Valisi olarak atanan Abbas Hilmi Paşa, 1905’te Dalaman’daki Sarsala Koyu’na gelip bölgeye hayran kalınca koydan Dalaman’a kadar yol yaptırır.
Yolun iki kenarına da Mısır’dan getirilen okaliptüs ağaçları dikilir. Mülkiyeti 1874’te kendisine geçerek Dalaman’ın sahibi olan Hilmi Paşa, arazilerde çalışmaları için çok sayıda Mısırlı ve Sudanlı işçi getirir.
Paşa, 1908’de Dalaman’a av köşkü, Valisi olduğu Mısır’ın İskenderiye şehrine de tren istasyonu yaptırmak ister ve planları Fransızlara verir. Fransızların av köşkü ile tren garı projelerini karıştırması sonucu Mısır yerine Dalaman’a yapılan ve “dünyanın tren geçmeyen tek istasyonu” olarak bilinen bina yapılır.
TİGEM Dalaman İşletme Müdürü Adem Kalaycı, AA muhabirine, Türkiye’nin en büyük işletmesi TİGEM’in Muğla’nın Dalaman ilçesinde bulunan 33 bin dekar arazisinin 6 bin 660 dekarında narenciye, 10 bin dekarında buğday ekimi yapılarak ülke ekonomisine önemli katkı sağladığını söyledi.
Arazinin 1935’den 1950 yılına kadar devlet ziraat işletmeleri, 1984 yılına kadar devlet üretme çiftliği, 1984’ten günümüze TİGEM’in Dalaman Tarım İşletme Müdürlüğü olarak zirai faaliyetlerine devam ettiğini vurgulayan kalaycı, tarihi binanın ilginç hikayesiyle de bölgede bilinen alanlardan olduğuna dikkati çekti.
Tarihi yapının kuruluşundan itibaren işletmenin idari binası olarak kullanıldığını belirten Kalaycı, “2012 yılında Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulundan alınan izne istinaden binanın tarihi restorasyonu gerçekleştirildi. O dönemdeki mimariye bağlı kalınarak aslına uygun restore edildi. 1908 yılında binanın yapımı tamamlandı ve 120 yıllık geçmişi boyunca aslına uygun şekilde faaliyetlerine devam ediyor.” dedi.
Tarihi binanın 1905 yılında o dönemdeki mülk sahibi tarafından bilinen bilgiye göre av köşkü olarak tasarlandığını hatırlatan Kalaycı, binanın öyküsünü ise şu şekilde anlattı:
“Binanın Fransız bir firma tarafından yapıldığı bilinmekte. Kullanılan malzemelerin de bir çoğunun Fransa’dan gemilerle getirilerek bölgeye yakın bir nokta olan Sarsala limanından iskeleye çıkarılıp buraya taşınarak yapılmış. Batı mimarisi etkisinde kalınarak yapılmış. Bölgede yaygın bilinen bir rivayet var. Rivayete göre bu binanın yapım ihalesini bir Fransız firması alıyor. Aynı firma Mısır’da bir de gar binası ihalesi alıyor. Projelerin karışmasıyla Dalaman’a yapılması gereken av köşkü Mısır’a, Mısır’a yapılması gereken gar binası da Dalaman’a yapılıyor. Bölgenin tabiat şartlarından kaynaklanan zorluklar nedeniyle buraya trenin hiç gelmediği dolayısıyla da trenin hiç uğramadığı tek gar binası olarak biliniyor.”
Kalaycı, tarihi binanın bir asır önce ilk yapıldığı şeklini şu anda muhafaza ettiğini, yapı içinde kullanılan ahşaplardan taşlarına kadar tamamen orijinal olduğunu, bina içindeki bütün aksamların da faal durumda olduğunu ifade etti.
Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bayram Akça ise tarihi binanın malzemesinin Sarsala koyuna yapılan bir iskele vasıtasıyla gemilerden indirildiğini, Dalaman’a ise Hidiv Abbas Paşa’nın yaptırdığı yol ile taşındığını söyledi.
Akça, dönemin Osmanlı hükümetinin Dalaman’a yapılan yolu bölgede yaşayan halkın kullanması şartıyla, Hidiv Abbas Paşa’ya yaptırma izni verdiğini belirtti.
Daha sonraki yıllarda Hidiv Abbas Paşa’nın bu yolu kullanarak Dalaman’ı ziyaret ettiğini anlatan Akça,”Hatta Hidiv Abbas Paşa Dalaman’a geldiği zaman dönemin Menteşe Liva’sı (Muğla Valisi) karşılamaya gitti. Dalaman çiftliğinde çalışan Sudanlılar da Sarsala koyu vasıtasıyla Dalaman’a getirildi ve burada çalışmaya başladı.” diye konuştu.
